قواعد فقهی کیفری

🔴 قواعد فقهی کیفری

1- لا تقیه فی الدما ء .
یعنی : جایی که پای جان در میان است تقیه جایز نیست .

2- عمد الصبی بمنزله الخطا-
یعنی : فعل عمدی کودک همانند فعل خطایی محسوب می شود .

3- لا کفاله فی الحد . ( حدیث نبوی )
یعنی : شفاعت کردن و درخواست به تأخیر انداختن ، در حدود جایز نیست .

4- قاعده جب .
متن : الاسلام یجب ما قبله . ( حدیث نبوی )
یعنی : مسلمان شدن ، گناهان پیش از آن را پاک می کند .
( اصل 169 قانون اساسی – ماده 11 قانون مجازات اسلامی – ماده 4 قانون مدنی )

5- اقامه الحدود الی من الیه الحکم .
یعنی : اجرای حدود و مجازلت ها به دست حاکم است . ( اصل 36 قانون اساسی )

6- الامتناع با لا ختیار لا ینا فی الاختیار .
یعنی : از روی اختیار و قدرت اگر باعث تحقق چیزی شویم ، موجب نمی شود که فاعل را مسلوب الاختیار تلقی کرد .
( ماده 53 قانون مجازات اسلامی )

7- قاعده درا .
متن : الحدود تدرا بالشبهات .
یعنی : اجرای حدود با حصول شبهه متوقف می شود .
( ماده67 قانون مجازات اسلامی )

8- دم المسلم لا یذهب هدرا .
یعنی : خون مسلمان نباید پایمال شود . ( مواد 312 و313 قانون مجازات اسلامی )

9- الضرورات تقدر بقدرها .
یعنی : در موارد ضروری باید به حداقل اکتفا کرد . ( ماده 55 قانون مجازات اسلامی )

10- الضرورات تبیح المحظورات .
یعنی : ضرورتها باعث مباح شدن امور ممنوعه می شود .
( ماده 55 قانون مجازات اسلامی )

11- قاعده ارش .
متن :کل جنایه لا مقدر لها ففیها ارش .
یعنی :بر هر جنایتی که دیه اش معین نشده ، ارش تعلق می گیرد .
( ماده 367 قانون مجازات اسلامی )

12- کل عضو تقتص منه مع وجوده توخذ الدیه مع فقده .
یعنی : هر عضوی که موجود است باید قصاص شود و در صورت فقدان ، به جایش دیه گرفته می شود .
( ماده 293 قانون مجازات اسلامی )

13- قاعده اضطرار
متن : کل محرم اضطر ، الیه فهو حلال .
یعنی : در حال اضطرار ،هر حرامی حلال می شود .( ماده 55 قانون مجازات اسلامی )

14- کل من لم یباشر بالقتل لم یقتص منه
یعنی: هر فردی که مباشر قتل نباشد قصاص نمی شود. ( تبصره 1 ماده 269 و ماده 207 قانون مجازات اسلامی )

15- لا دیه لمن قتله الحد
یعنی: دیه به کسی که بر اثر اجرای حد کشته شده باشد ، تعلق نمی گیرد. ( ملاک ماده 332 قانون مجازات اسلامی )

16- لا ربا الا فیما یکال او یزون
یعنی: ربا جز در اموال مکیل و موزون جاری نیست .( ماده 595 قانون مجازات اسلامی)

سفته

🔖سفته🔖

✍️سفته سندی است که به موجب آن امضاء کننده متعهد می شود تا مبلغی را در موعد معین یا عندالمطالبه در وجه حامل یا شخص معین یا به حواله کرد او بپردازند. سفته علاوه بر امضاء یا مهر متعهد باید مشخص کننده مبلغ تعهد شده، گیرنده وجه، و تاریخ نیز باشد.

🔖مندرجات سفته🔖

✍️به موجب ماده ۳۰۸ قانون تجارت ، سفته علاوه بر امضاء یا مهر ، باید دارای تاریخ و متضمن مراتب ذیل باشد: مبلغی که باید تادیه شود با تمام حروف ، نام گیرنده وجه و تاریخ پرداخت باید در سفته مشخص باشد. پس طبق ماده ۳۰۸ قانون تجارت ، سفته علاوه بر مهر یا امضاء باید دارای تاریخ باشد و علاوه بر این ، طبق بند یک همین ماده ، تعیین مبلغی که باید پرداخت شود ، با تمام حروف ضروری است.

✍️نام و نام خانوادگی گیرنده وجه ، تاریخ پرداخت وجه ، علاوه بر اینها ، نوشتن نام خانوادگی صادرکننده ، اقامتگاه وی و محل پرداخت سفته نیز ضروری است.

✍️در صورتی که سفته برای شخص معینی صادر شود ، نام و نام خانوادگی او در سفته آورده می شود ، در غیر این صورت به جای نام او نوشته می شود در «وجه حامل». در صورتی که نام خانوادگی یک شخص معین در سفته نوشته شود ، این شخص طلبکار می شود و در غیر این صورت هر کسی که سفته را در اختیار داشته باشد ، طلبکار محسوب می شود و می تواند در سررسید سفته ، مبلغ آن را طلب کند و اگر سررسید درج نشود ، سفته عندالمطالبه محسوب می شود و در سفته عندالمطالبه ، صادرکننده باید به محض مطالبه ، مبلغ آن را پرداخت کند

🔖سفته بدون نام🔖

✍️سفته بدون نام ، حالتی دیگر از نحوه تنظیم سفته است. در این حالت ، در تنظیم سند این امکان وجود دارد که بدهکار، سفته ای را که صادر می کند، بدون ذکر نام طلبکار به وی بدهد که در این صورت فرد می تواند یا خودش برای گرفتن در سررسید اقدام یا این که آن را به دیگری حواله بدهد.

✍️عبارت حواله کرد در سفته به شخص دارنده این اختیار را می دهد که بتواند سفته را به دیگری منتقل کند ولی اگر حواله کرد ، خط خورده شود ، دارنده سفته نمی تواند آن را به دیگری انتقال دهد و تنها خود وی برای وصول آن اقدام کند ، علاوه بر آن که می تواند با پشت نویسی آن را به شخص دیگری انتقال دهد.

🔖پشت نویسی سفته🔖

✍️پشت نویسی سفته مانند چک برای انتقال سفته به دیگری یا وصول وجه آن است. اگر پشت نویسی برای انتقال باشد ، دارنده جدید سفته دارای تمام حقوق و مزایایی می شود که به آن سند تعلق دارد. انتقال سفته با امضای دارنده آن صورت می گیرد. همچنین دارنده سفته می تواند برای وصول وجه آن به دیگری وکالت دهد که در این صورت باید وکالت برای وصول قید شود.

🔖سقف سفته🔖

✍️هر برگ سفته ، سقف خاصی برای تعهد کردن دارد ، مثلا اگر روی سفته ای درج شده باشد «ده میلیون ریال» یعنی آن سفته حداکثر برای تعهد یک میلیون تومان دارای اعتبار است و با آن نمی توان به پرداخت بیش از یک میلیون تومان تعهد کرد

🔖ماهیت حقوقی سفته🔖

✍️امضای سفته ذاتا عمل تجاری را تشکیل نمی دهد.

🔖تکالیف دارنده سفته🔖

✍️اگر متعهد سفته در سررسید از پرداخت مبلغ مندرج در آن امتناع کند ، دارنده سفته مکلف است به موجب نوشته ای که واخواست یا اعتراض عدم تادیه نامیده می شود ، ظرف مدت ۱۰ روز از تاریخ وعده سفته اعتراض خود را اعلام کند که برای واخواست به مجتمع قضایی مراجعه و نسبت به تنظیم و ارسال آن برای صادرکننده سفته اقدام می کند و از تاریخ واخواست ظرف مدت یک سال برای کسی که سفته را در ایران صادر کرده و مدت ۲ سال برای کسانی که سفته را در خارج از ایران صادر کرده اند ، طبق مواد ۲۸۶ و۲۸۷ قانون تجارت اقامه دعوی کند. در صورتی که دارنده سفته به تکالیف قانونی خود اقدام نکند ، حق اقامه دعوی علیه پشت نویس ، ضامن پشت نویس را ندارد و از امتیازات اسناد تجاری بهره مند نمی شود.

🔖راههای وصول وجه سفته🔖

⭕️برای وصول وجه سفته از ۲ طریق می توان اقدام کرد :

✍️از طریق اجرای اسناد رسمی : چون سفته از اسناد لازم الاجراست ، در صورتی که دارنده به وظایف قانونی خود عمل کرده باشد ، می تواند علیه صادرکننده ، پشت نویس و ضامن به اجرای اسناد رسمی واقع در اداره ثبت مراجعه و تقاضای توقیف اموال بلامعارض اشخاص فوق و وصول طلب خود را کند.

✍️از طریق مراجع قضایی دادگستری : دارنده سفته با تقدیم دادخواست حقوقی علیه یک یا تمام مسوولان سند تجاری اقامه دعوی می کند و در صورتی که به محکومیت قطعی صادرکننده منجر شود و اگر اموالی از محکوم تحصیل نشود، می تواند به استناد قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی تقاضای بازداشت شخص محکوم را کند.

احکام طلاق و نفقه

🔴احکام طلاق و نفقه:

⭕️در احکام طلاق:

✍️شوهر باید نفقه زن را در زمانی که در عده رجعی بسر می برد مشروط بر اینکه زن قبل از طلاق و در زمان عده،نشوز نکرده باشد همانگونه که شوهر در اصل نکاح نیز باید نفقه زن را بپردازد.شرایط مقدار و کیفیت نفقه در زمان عده رجعی،همان شرایط و مقدار و کیفیت نفقه در اصل نکاح می باشد.

⚜️به زنی که طلاق بائن داده می شود،نفقه تعلق نمی گیرد مگر اینکه حامله باشد.

⚜️اگر منزلی که زن در آنجا طلاق داده شده است،خراب شود یا عاریه ای باشد و مالک آن برای پس گرفتن منزل،مراجعه کند یا استیجاری باشد و مدت اجاره آن به پایان برسد،شوهر باید زن را از آن خانه خارج کرده و به خانه ای ببرد که در شان زن می باشد

⚜️اگر زن در منزلی طلاق داده شود که در شان وی نمی باشد باید به منزلی انتقال داده شود که مناسب با اوست و اگر شوهر او بمیرد و گروهی منزل طلاق را به ارث ببرند حق ندارند آن را بین خود تقسیم کنند زیرا حق زن مقدم بر حق تقسیم ورثه است مگر اینکه عده زن به پایان رسیده باشد.

⚜️عده وفات برای زنی که شوهر او غایب است زمانی شروع می شود که خبر فوت شوهرش را دریافت می کند.
⚜️اگر زن در روز های آخر عده متوجه شود که طلاق داده شده است،عده او تمام می شود و نیازی نیست که از زمان اطلاع،شروع به عده گرفتن کند.
عده طلاق از زمان طلاق شروع می شود.

⚜️اگر شوهر طلاق غیابی بدهد،عده از زمان طلاق شروع می شود هرچند زن اطلاع نداشته باشد.

📌تفاوت میان طلاق غایب و فوت غایب:

✍️عده طلاق از زمان آغاز طلاق و عده وفات از زمان رسیدن خبر فوت،آغاز می شود.

🔴نفقه

⚜️نفقه ها سه عامل و سبب دارند:
زوجیت-برخی از خویشاوندان-ملکیت

⚜️زوجه ای که با عقد دائمی به زوجیت درآمده باشد مستحق نفقه است به شرط تمکین کامل یعنی اگر زوجه فقط در برخی زمانها و برخی مکان ها تمکین نماید،نفقه به او تعلق نمی گیرد.

⚜️به زوجه ناشزه که اطاعت شوهرش را نمی کند،نفقه تعلق نمی گیرد.

⚜️خادم گرفتن برای زن در صورتی واجب است که زن در منزل پدرش نیز اهل خادم گرفتن باشد نه اینکه پس از انتقال به منزل شوهرش،خود را دارای مرتبه ای بلند ببیند یا زن بیمار و زمین گیر باشد به گونه ای که نیاز به خدمتکار داشته باشد.

⚜️زوجه می تواند مانع سکونت شخص دیگری غیر از زوج در خانه شود.اگر زوجین باهم باشند و زوجه بر طبق معمول و متعارف با همسرش غذا بخورد زوجه حق ندارد نفقه خود را برای مدتی که با همسرش غذا خورده است،مطالبه نماید.

⚜️نفقه خویشاوندان:نفقه بر پدر و مادر و هرچقدر بالاتر رود واجب است(پدران پدر-مادران پدر-پدران مادر-مادران مادر) و نفقه بر اولاد واجب است هرچقدر که پایین روند.

✍️نفقه دادن به شخصی واجب است که فقیر بوده و نتواند کسب درآمد کند.

⚜️عدالت و مسلمان بودن شخص واجب النفقه شرط نیست و نفقه دادن به او واجب است هرچند فاسق یا کافر باشد.
نفقه دادن به کافر حربی،واجب نیست.

⚜️و شرط است مال نفقه دهنده بیش تر از طعام همان روز و شب خود و همسرش باشد.

✍️پدر در صورتی که زنده بوده و غنی باشد برای نفقه دادن به فرزند،مقدم بر مادر و غیرمادر است و اگر پدر،زنده نباشد یا فقیر باشد،دادن نفقه بر پدر پدر لازم است هرچقدر بالاتر روند و او که نزدیک تر است بر بقیه مقدم می شود.

⚜️نکات نفقه زوجه:

١- نفقه زن مقدم بر نفقه اقارب است

٢-  زن می تواند نفقه معوقه (زمان گذشته )خود را مطالبه کند وبرای وصول آن در دادگاه دعوی نماید ولی خویشاوندان نسبی فقط نسبت به آتیه می توانند مطالبه نفقه نمایند .

٣- نفقه زن مشروط به فقر و یا تمکن مرد نیست . زن ، اگر چه ثروتمند یا شاغل باشد می تواند از شوهر نفقه بخواهد . در صورت استنکاف شوهر از دادن نفقه زن حق خواهد داشت که از دادگاه تقاضای طلاق نماید .  اما در نفقه اقارب فقر یک طرف و تمکن طرف دیگر شرط تحقق وجوب نفقه است .

٤- نفقه زوجه تکلیف یک جانبه است و در حقوق ایران زن مکلف به دادن نفقه به شوهر خود نیست ، در حالی که نفقه اقارب یک تکلیف متقابل است (یعنی فرزند مکلف به دادن نفقه به والدین و پدر مکلف به دادن نفقه به فرزند و نوه هاست .)
٥- طلب زن از بابت نفقه ممتاز محسوب می­شود و در صورتی که دارایی زوج کفاف همه دیون او را ننماید، حق زن بر سایر طلبکاران مقدم است. در حالی که نفقه اقارب از چنین خصوصیتی برخوردار نمی­باشد

در چه صورتی زن می تواند از شوهر تمکین نکند؟

📌در موارد ذکر شده زیر اگر زن تمکین کند مستحق دریافت نفقه خواهد بود و ناشزه نخواهد شد.
🚩موانع مشروع برای تمکین در صورتی که بودن زن با  شوهر در یک منزل خوف و ضرر بدنی یا مالی یا  شرافتی برای زن داشته باشد او می تواند منزل را ترک کند و به منزل دیگری برود.ماده 1115 ق وم می گوید "اگر بودن زن با شوهر در یک منزل متضمن  خوف ضرر بدنی مالی یا شرافتی برای زن باشد زن می تواند منزل علیحده اختیار کند ، در صورت ثبوت مظنه ضرر مزبور  محکمه حکم به بازگشت زن به منزل شوهر را نخواهد داد و مادام که زن در بازگشتن به منزل معذور باشد نفقه به عهده شوهرش خواهد بود
 
🚩حق سکونت زن و خوداری از تمکین
 
- در صورتی که حق سکونت به زن داده شده باشد  زن می تواند از حضور در منزل شوهر خوداری کند و شوهر را ملزم به حضور در خانه ای کند که او تعیین می نماید . اگر مطابق ماده 1114 ق. م حق تعیین منزل به زوجه داده شده باشد، شوهر در همان منزل با همسر  خود زندگی خواهد کرد زوجه نیز موظف به اطاعت از شوهر خود  و ادای سایر وظایف زوجیت در همان منزل می باشد

🚩نداشتن منزل مستقل و مناسب          

- در صورتی که شوهر منزل مناسب با وضعیت زن برای سکونت او پیدا نکند، در این صورت زن می تواند به خانه شوهر نرود ، مانند انکه شوهر زن خود را که شایسته داشتن خانه مستقلی هست  به اطاقی که در کاروانسرا است یا اطاق کرایه نشینی ببرد یا منزل در ناحیه غیر متناسب با شئون زن انتخاب کند .

🚩ابتلای شوهر به امراض مقاربتی و جنسی            
ماده 1127 ق. م اعلام می دارد : "هر گاه شوهر بعد از عقد مبتلا به یکی از امراض مقاربتی و جنسی گردد، زن حق دارد که از نزدیکی با او خوداری و امتناع نماید ، امتناع بع علت مذبور مانع از حق نفقه نخواهد بود".
در صورتی که شوهر به یکی از امراض واگیر دارد مبتلا گردد ، زن می تواند تا حدودی که از سرایت ان مصون بماند از شوهر دوری کند. حکم فوق مبتنی بر قائده لا ضرر است به این شرح که اطاعت از شوهر و تمکین مطلق نسبت به شوهر بر زن فرض و لازم است و عدم اطاعت موجب سلب حق نفقه خواهد بود ، ولی چنانچه به علت امراض مقاربتی و یا علل دیگر موجب ورود خسارت و ضرر به زوجه نشود ف ائده لا ضرر عموم وجوب اطاعت را تشخیص زده و وجوب اطاعت را بر می دارد، بدون ان که عدم اطاعت زوجه در این گونه موارد حق نفقه را سلب و ساقط نماید.

مرض مقاربتی مذکور در ماده  فوق ار امراض صعب العلاج مذکور در ماده 8 قانون حمایت خانواده " بند 5  و نیز امراض صعب العلاج مشروط در بند های 12 گانه ضمن العقد در عقد نامه رسمی چاپ شده  و در اجرای ماده 11 -19- ق .م به شمار نمی آید. زیر امراض مقاربتی لزوما صعب اعلاج نمی باشند چه بسا مداوا و درمان انها به سهولت و آسانی میسر باشد
ثانیا امراض صعب العلاج لزوما از امراض مقاربتی است  با این حال زوجه اختیار دارد که با وجود ابتلاء زوج به مرض مقاربتی تمکین بکند یا نکند لیکن در صورت علم و وقوف وی به وجود مرض و تمکین از زوج ، بنابر قائده اقدام  ضمانی بر عهده زوج نمی باشد بدیهی است در صورت جهل بر وجود مرض و تمکین و ورود ضرر  به وی وقف قوائد عمومی می تواند مسبب ورود خسارت جبران آن را درخواست نماید

🚩 بیماری زن و عدم تمکین

- در صورتی که زن بیمار باشد و نزدیکی جنسی با شوهر را پزشک منع نماید و یا در عادت زنانگی باشد زن می تواند از نزدیکی خوداری نماید

🚩 انجام تکالیف واجب
- هر گاه زن برای انچام تکلیف مذهبی واجب ، اجازه بیرون رفتن از منزل ، از شوهر بخواهد و شوهر اجازه ندهد زن می تواند خارج شود و این امر موجب نشوز او نمی شود مانند  آنکه زن متطیع شود و بخواهد به حج برود و یا به حمام برای ادای نماز های واجب برود

🚩 خروج  برای درمان زن        
- هرگاه پزشک خروج زن را از منزل برای مداوا لازم بداند و شوهر اجازه ندهد ، زن می تواند خارج گردد  و این امر از موارد نشوز نمی باشد، مانند آنکه زن مبتلا به بیماری گردد که برای مداوا باید به بیمارستان یا خارج از کشور برود.